Postoji mnogo reči kojima na engleskom može da se izrazi da nešto izgleda lepo i privlačno: od jednostavnih prideva kao što su ‘pretty’ i ‘beautiful’ do onih sa znatno intenzivnijim značenjem poput ‘stunning’, ‘fascinating’ ili ‘captivating’. Svi imaju interesantnu etimologiju, ali u ovom tekstu osvrnućemo se na jedan drugi primer sa sličnim značenjem: ‘mesmerizing’. Najpre, da pogledamo šta tačno znači.
U The Cambridge Dictionary reč ‘mesmerizing’ /mez.mə.raɪ.zɪŋ/ je definisana kao nešto veoma atraktivno, ali na tajnovit i opčinjavajući način. Odrednica u The Collins Dictionary sadrži slično objašnjenje, dodajući da ovaj pridev označava vrstu privlačnosti koja vas onemogućava da mislite na bilo šta drugo. Značenje, dakle, implicira nešto gotovo magično: ono što se opisuje kao ‘mesmerizing’ na posmatrača deluje kao nekakve čini. Otkuda baš ovakvo značenje?
Etimologija ovog prideva vodi nas do nemačkog prezimena Mezmer, tačnije do jedne konkretne osobe – Franca Mezmera (Franz Mesmer), lekara iz 18. veka sa područja današnje Nemačke. Na početku svoje medicinske karijere, poput mnogih naučnika tog vremena, Mezmer se živo interesovao za granične oblasti astronomije i astrologije, proučavajući navodni uticaj nebeskih tela na zdravlje ljudi. No, ono što je njegov rad učinilo posebnim bila je teorija koju je razvio o postojanju nevidljive životne sile koja se nalazi u svim živim bićima. Dao joj je naziv animalni magnetizam, a kasnije se ustalio i termin mezmerizam.
Iz ove teorije ubrzo je proistekla i forma alternativne medicine koja je bila izuzetno popularna širom Evrope i Severne Amerike sve do kraja 19. veka: obučeni mezmerista (poznat i kao magnetista) koristio bi naročite tehnike isceljenja sa ciljem otklanjanja uzroka bolesti u vidu pretpostavljenih energetskih blokada u telu. Metod je bio pretežno neverbalan i sastojao se od dodira i netremičnog pogleda koji bi pacijente ostavljao u stanju sličnom hipnozi. Dok su jedni bili ubeđeni u pouzdanost i blagotvorno dejstvo ove metode, drugi su je kritikovali kao pseudomedicinu i obmanjivanje lakovernih, baš kao što je i danas slučaj sa kontroverznim alternativnim metodama lečenja.
Kakav god da je bio u medicinskom smislu, mezmerizam je predstavljao, između ostalog, i pravi društveni fenomen koji je obeležio kulturu iz vremena romantizma, od kraja 18. do kraja 19. veka. Potvrda toga su i brojna pominjanja mezmerizma u književnosti tog perioda; kao primer možete da pročitate kratku priču Edgara Alana Poa (Edgar Allan Poe) pod nazivom ‘Mesmeric Revelation‘ (Mezmersko otkrivenje) koja sadrži i detaljan opis mezmerske terapeutske seanse.
Nekada svetski poznato ime, Franc Mezmer je danas gotovo zaboravljen. Međutim, medicinska teorija i praksa koje je razvio još uvek su prepoznatljive u savremenoj alternativnoj medicini, pre svega u primeni hipnoze. A kao što smo videli, ostavio je trajan trag i u engleskom jeziku, gde glagol to mesmerize, i pridevi mesmerizing (opčinjavajući/a/e) i mesmerized (opčinjen/a/o) svedoče o njegovoj staroj slavi.
P.S. Više o Francu Mezmeru možete naći u Grammaticus kolekciji izabranih tekstova na mreži Pinterest.
grammaticus 